مشکلات زبان سومری

پروفسور دکترآرنو پوبل Arno Poebel آشور شناس و سومرشناس مشهور که به پدر راستین دستور زبان سومری معروف است، در مقدمه کتاب خود " زمینه های دستور زبان سومری" Grundzüge Sumerischen der Grammatik چاپ 1923 در باره مشکلات زبان سومری میگوید:" هر یک از خبرگان ومحققین رسم الخط میخی روش خاص خود را دارند. و آزمونهای زبان سومری بسیار شکننده هستند. از طرفی کثرت اطلاعات ، فهم دستور زبان سومری را مشکل کرده است، ونیاز به سالم سازی ودقت در این اطلاعات ضروری است . سهم عمده علل مواضع این بزرگان نیز به طبیعت ذاتی زبان سومری وهنر وسنن باستانی بین النهرین مربوط می شود. با وجود این، اساس اختلاف بین سومر شناسان وجود انواع لهجه های زبان سومری است. هر چند محققین بعضا مشهوری نیز در این تفرقه سهم دارند. علاوه برآن ،مشکلات وغرائب حیرت انگیزنظام نوشتاری سومری نیز مزید بر علت شده است. تفسیر وتحلیل وکشف این زبان هم بوسیله متون وکتیبه های تهیه شده سومری یکی دیگر از مشکلات موجود است، وسهم متون سومری گسترده تر است.

نکته اساسی دیگر مربوط به دانشمندان سومر شناس است، یا لااقل ابتدا از سوی آنها پدید آمده است.

باید توجه داشت ، زبان سومری هزاران سال است، مرده است. اکنون تنها زبان سومری زبان کتیبه های باقیمانده است. دور از انتظار نیست که دانستن چنین زبانی با کتیبه های اغلب خراب ونا خوانا وتهیه دستور زبان استواری با این توضیحات چقدر مشکل است.

با این تذکر، حداقل خواننده نباید در مورد کامل بودن این متن اغوا شود. آنچه مهم است ، تداوم تحقیقات زبان سومری است، شاید لازم باشد ، که دانسته های خود را گسترش دهیم. باید انتظار کشید، و در عین حال، شاهد پیشرفتهای کم وبیش، فعلی باشیم. اما آنچه گاهگاهی به شناخت این طریق مسدود کمک میکند، " نظریات( تئوریهای) عمومی " است.

عمده نگرش من در این نوشته متوجه دانش آشور شناسی است، ولی ندرتا، از عقاید Delitzsch و بخشهائی از نظریات Halévys سود میبرم.

حرف گونه های نشان داده شده در کتیبه های سومری که از طریق کتیبه های سامی های بابلی بدست آمده اند، یا لهجه های کهنتر سومری که تنها در نشانه های سومری بصورت اندیشه نگار آورده شده اند، این مسئله را که بطور تام وتمام، حروف صدا داراندیشه نگار ها را به ریشه کلمات سومری نسبت دهند ، مورد تردید قرار داده است.

سرانجام این نظریه وجود دارد که عناصرساختاری اسم وبه ویژه فعل ، (هریک یا حداقل یکی از آنها از نظر ارزش آوائی ) معانی مختلف کلمات ساده یا مرکب را بصورتهای مبهم ظاهر میکنند. همینطور بعلت نکات باریک ودقیق بسیار، این عناصر فوق العاده تغییر پذیرند. با فرض اینکه کشف حقایق اندیشه نگار ها برای پی بردن به ساختار زبان سومری لازم باشند،اما مشاهده میشود ، زبان سومری با وجود توان تصویر کردن اندیشه نگار های بسیار با ترکیبات مختلف ، انبوهی نشانه های ساده و کودکانه و تخیلی هم به نمایش می گذارد. در قبال این وضعیت دشوار که به کتیبه های بازمانده سومری باید استناد کرد. سخن گفتن از نظام دستوری زبان سومری ، تنها بامراقبت و دقت در کتیبه های موجود، وتوجه به خصوصیات شکل کلمه وترکیبات آن ، وکاربرد کلمه در نظام نگارشی ونوشتاری ، میتواند نتیجه بخش باشد. این ادراک در ابتدا ما را بسوی معرفت آوا شناسی زبان سومری ، برای نشانه های ترکیبی وکلمات گسترش یافته در نظام نوشتاری آنها ، از لحاظ اطمینان به صحت تحقیق، وهمچنین درک بهتر تلفظ کلمه وغیره ، هدایت میکند.

مشاغل مقامات سومری تا کم اهمیت ترین آنها و ضمائم این شغل ها ، بعنوان عناصر دقیق ومطمئن ، در شناخت دستور زبان سومری کمک میکنند.و به ویژه کمبود های دستوری را چون جرقه ای روشن میکنند.

نتایج بسیار مهم ارائه شده ، وهمچنین تحلیل وتفسیر های گوناگون از دوره های مختلف سومری ، بعلت گستردگی متون کتیبه های سومری باقیمانده از قبایل مختلف سومری ، با توجه به نظام نوشتاری آنها، گویای این مسئله است، که در هر دوره زبان سومری ، وهر سلسله سلطنتی، نظام های دستوری خاص آن دوره وجود داشته اند...... علاوه برآن ، ضمائم تحقیقات پذیرفته شده خود را هم بر آن افزوده ام، تا به تبلور شناخت دستور زبان سومری کمک کنند. غیر از این زمینه ها کارهای تحقیقاتی بسیاری انجام شده اند، تا آنجا که ممکن بوده است ، سعی شده است، این نوشته دقت وروشنی زیادی داشته باشد. هر چند بسیاری تحقیقات مختلف را تحمل کرده ام ، که خود عامل تاخیر در انتشار این کتاب شده است. با وجود این، هنوز هم متاسفانه مجهولات بسیاری باقی مانده اند. تنها آرزویم این است ، که توانسته باشم کاری پربار در مورد شناخت دستور زبان سومری عرضه کرده باشم.

امکان موفقیت در تهیه چنین دستور زبانی به نشانه های موجود در نظام زبانی بر خاسته از کتیبه های سومری وابسته است، در عین حال ، در هنگام تطبیق ابتدائی، کتیبه هائی وجود داشت، که چندان استادانه بنظر نمی رسیدند، ولی دارای حقایق فراوان، ونقاط قوت بیشماری بودند، که با اقدامات مجدانه وماهرانه در طرح دستور زبان سومری، تکمیل و ارائه گردیدند. البته عرضه موثرترچنین دستور زبانی باز هم بلا شک به یاری وتلاش کارشناسان این رشته نیاز دارد، وارائه طریق تازه ، به نوع تصورات منطقی ، راجع به اختصاصات زبان سومری وابسته است. از اقدامات عالی در زمینه شناخت دستور زبان سومری، بررسی تک تک موارد کلمات مشاغل بوده است. از دیگر کار های انجام شده ارائه جملات ربطی ( مکمل) سومری و بعضا حروف ربطی ونسبی ، واستنتاج آنها از ظواهر زبان سومری است، که درجای خود ، به تفصیل آورده خواهندشد. و در آنجا با تطبیق موارد با نظام دستور زبان سومری ، پاسخ درست را که لازم بوده است، به کار های قبلی ارائه میدهند. همینطور "نظریه همآهنگی مصّوت " ( یکی از کتب نویسنده م) با کاربرد عالی ، در جهت روشن کردن زبان سومری بسیار مفید بوده است. با وجودیکه این نظریه استثنائاتی هم دارد، ولی در کل عملکرد مفیدی داشته است، ودر تنظیم کردن جملات ، این نظریه همآهنگی قطعی تری را ظاهر کرده است. ارائه تمام مشترکات دستوری زبان سومری بدون شک به تحقیقات آینده وابسته است. بین تصورات موجود ، ودستور زبان واقعی سومری بطور حتمی تضاد وجدائی وجود دارد، چه ما به زبان محاوره ای عادت داریم ، وبدیهی است، که در زبان سومری ها هم وجود چنین وضعی بعید نباشد. اکنون نیز کسانی که هنر تطبیق زبان گفتاری را با دستور زبان نوشتاری داشته باشند ، بسیار کم یاب هستند. واین مسئله یقینا در زبان سومری هم ممکن بوده است. زیرا لهجه های گفتاری سومری ، در حقیقت دارای اجزائ ترکیبی مستقل نبودند، و نظام گفتاری با ساختار وتصویردیگری بوده است . و بویژه نظام گفتاری خود را تنها با ترکیبی از دستور زبان استفاده میکردند، که با قواعد امثله سازی ، وشرح جزئیات ، مفاهیم بندها" پاراگرافها" با ضمائم ضروری ثابت شده اند ، وجداازمتن کتیبه ها ی سومری ، به متن ضمیمه شده اند. قواعدی برای استفاده موثر تر وآسان، با آزمون های بسیارابداع شده اند، ودرهر جا در این کتاب به کار رفته اند، تا بخوبی ارتباط وپیوستگی نحوی را آشکارنمایند. ". ( ترجمه از زبان آلمانی - مولف).

 هرچند موضوعی که در دنباله میآید ، ارتباطی به بحث کنونی ندارد، ولی آز آنجا که یکی از مشکلات کنونی مولفین وناشرین ایران نیز هست، گفتار پوبل در دنباله مقدمه ایشان نیز بعنوان زنگ تفریح آورده میشود. او میگوید:"
مدتهای بسیار تالیف وچاپ این دستور زبان مورد بی مهری قرار گرفته بود، غیر از مشکلات مختلف که قبلا ذکر شد، مشکل بزرگتر ، تلاش ومجاهدتهای فداکارانه در مدتی طولانی برای فراهم کردن پول لازم برای چاپ این اثر بود. متاسفانه مشکل گشای کار، تامین مالی چاپ اثر بود، که در توان مالی من نبود.

من تصور میکردم، با آفرینش عناصر دستوری زبان امپراتوری نخستین خاور میانه ، این مردم در انتشار آن سهیم خواهند شد.

ولی باید از آقایان Clayکشیش Nies ، Langdon ، Thureau- Dangin ،Scheil ، Deimel ، Barton ، Meek ، Lutz وLackenbill ودیگران بجهت اینکه این دانشمندان مهربان برخی مستقلا به انتشار کتاب کمک کردند، یا در کار انجام آن بشایستگی همراهی کردند، تشکر کنم. از اقای Böhl امتنان خاص دارم، مخصوصا متذکر میشوم که، آقای Clay در استخراج مطالب زیادی بر من منت نهادند، وکمک کردند، واگر یاری ایشان نبود شاید این اثر منتشر نمی شد. برای چاپ کتاب ، آقای-Arnolt Muss با هدیه شایسته خود مارا غافلگیر کرد. عقیده دارم ، همه کسانی که کمک کرده اند . دانش دستور زبان سومری را مدیون خود کرده اند.

سرانجام لازم است،از انتشارات Ww.Winterbergschen Buchdruckeri در Rostock یاد آوری کنم که این کتاب تحت خدمات شایسته آنهامنتشر شده است. و در آخر از تمام کسانی که در چاپ این کتاب، تصحیح آن، صرف وقت کرده اند، ونگرانی مرا بر طرف نموده اند، و سهیم بوده اند، تشکر می کنم."

 ادامه دارد. شاد باشید مطالب را دنبال کنید.

ا